مقدمه
همانطور که می‌دانید کارگران صنایع کوچک سهم بزرگی از کل نیروی کار را (نزدیک به ۵۰ درصد) شامل می‌شوند. به سبب اندازه این صنایع آن‌ها از بسیاری از مزایایی صنایع بزرگ محروم‌اند که ازجمله آن‌ها دسترسی ناکافی به خدمات بهداشت حرفه‌ای است.

در کل این کارگران جمع بزرگی از کارگران هر کشور را تشکیل می‌دهند که کشور ما نیز از این قاعده مستثنا نیست به‌طوری‌که بخش عمده صنایع کشور ما را نیز صنایع کوچک تشکیل می‌دهند و درنتیجه کارکنان آن نیز سهم بزرگی از نیروی انسانی شاغل را تشکیل می‌دهند.

در این مطلب قصد داریم در مورد کوچینگ بهداشت حرفه‌ای و تاثیر آن در بهبود فرآیند فعالیت در محیط های کاری کوچک که صداهای زیان آوری دارند را بیان کنیم.

ضمن آنکه در مطلبی در مورد کوچینگ بهداشت و تاثیر آن در زمینه کاهش استرس ، به صورت مفصل نکاتی را بیان کردیم.

معمولاً مدیریت این صنایع کم‌سوادترند و درزمینهٔ بهداشت حرفه‌ای یا چیزی نمی‌دانند یا در این مورد وقت هم نمی‌گذارند.

بدین معنی که بهداشت حرفه‌ای در اولویت کاری آن‌ها قرار ندارد. این صنایع از نظر وضعیت بهداشتی نیز در مرتبه پایین‌تری قرار دارند.

در این صنایع به آن دسته از برنامه‌های بهداشتی بیشتر تمایل نشان داده می‌شود که کمتر به آن‌ها نیاز است یعنی اولویت‌های بهداشتی خود را نمی‌دانند.

بازرسان محیط‌های کاری نیز معمولاً درمی‌یابند که بازرسی از صنایع بزرگ آسان‌تر است و جلب همکاری آن‌ها نیز آسان‌تر است.

تعاریف متعددی از صنایع کوچک وجود دارد اما معمولاً صنایع با تعداد کارکنان زیر ۲۵ نفر را صنایع کوچک می‌نامند.

این تعریف محدودیت‌های زیادی دارد که ازجمله آن میزان سرمایه متفاوت، سطح تکنولوژی، میزان تخصص مدیران و آموزش کارگران در آن نادیده گرفته می‌شود.

این صنایع با توجه به کاری که در آنها صورت می‌گیرد دارای عوامل زیان‌آور متعددی در محیط خود می‌باشند.

همان‌طور که از اسم این مفهوم پیداست هر عاملی که تأثیر مخربی بر سلامت افراد در محیط کار دارد، اصطلاحاً عامل زیان‌آور اطلاق می‌شود.

به‌طورکلی عوامل زیان‌آور محیط کار به ۵ دسته تقسیم می‌شوند که شامل: عوامل زیان‌آور فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی، ارگونومیکی و روانی است.

عوامل زیان‌آور فیزیکی شامل: صدا، ارتعاش، استرس حرارتی، پرتوهای یونیزان و غیر یونیزان، روشنایی نامناسب است.

عوامل زیان‌آور شیمیایی شامل: گردوغبار، گاز و بخار، دود و دمه و… است. عوامل زیان‌آور بیولوژیکی شامل: ویروس‌ها، باکتری‌ها، قارچ‌ها، انگل‌ها و… است.

عوامل زیان‌آور ارگونومیکی شامل: ایستگاه‌ها و ابزار کاری نامناسب، حمل دستی بارو اعمال نیروی زیاد و.. است و عوامل زیان‌آور روانی محیط کار نیز شامل استرس و اضطراب و… است.

که شرایط محیط کار ایجادکننده یا تقویت‌کننده این عوامل می‌باشند.

در این مقاله به‌صورت اختصاصی به صدای زیان‌آور محیط کار صنایع کوچک پرداخته می‌شود. تا بتوانیم به راهکاری‌هایی جهت افزایش سطح سلامت و رضایتمندی شاغلین این صنایع برسیم.

سروصدا یکی از مشکلات عمده و شایع‌ترین عامل زیان‌آور در صنایع است که می‌تواند باعث عوارض متعددی ازجمله کاهش شنوایی کارگر و همچنین کاهش بازدهی و ایجاد برخی مخاطرات مرتبط با ایمنی برای او گردد.

کارگاه‌های کوچک صنعتی نیز از این عامل زیان‌آور مستثنی نیستند و مشکل مواجهه با صدا برای کارگران این صنایع وجود دارد.

طبق آمار و تخمین‌های سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۰۵ در سراسر جهان حدود ۲۷۸ میلیون نفر دارای آسیب‌های شنوایی ملایم تا عمده می‌باشند.

طبق آمار منتشره NIOSH در سال ۲۰۰۷ در آمریکا حدود ۱۴% بیماری‌های شغلی مربوط به افت شنوایی بوده است که ۸۲% موارد گزارش‌شده، مربوط به کارگران بخش‌های صنعتی بوده است.

مطابق با آخرین آمارهای موجود در سال ۱۳۹۶ حدود نود هزار شاغل مبتلا به افت شنوایی در معاینات شغلی شناسایی گردیده است و قابل‌ذکر است که میزان بار بیماری در مردان در تمام گروه‌های سنی بالاتر از زنان است.

با توجه به آمار موجود و بالا بودن احتمال ابتلا به عوارض ناشی از سروصدای زیاد محیط کار قصد داریم به‌منظور کمک به افراد شاغل در این صنایع در این مقاله به موارد زیر بپردازیم.

• استاندارد مواجهه با صدا در محیط کار
• روش‌های اندازه‌گیری صدا در محیط کار
• راه‌های کنترلی صدای زیان‌آور در محیط کار
• اثرات صدا بر انسان

استاندارد مواجهه با صدا در محیط کار

در ارتباط با حدود مجاز مواجهه شغلی توصیه‌نامه‌های فراملیتی و کشوری وجود دارد که از بین آنها,NIOSH, ACGIH OSHA و کمیته فنی بهداشت حرفه‌ای کشور را می‌توان نام برد.

اصولاً در بیان حد مجاز صدا یک تراز معین در مقیاس A برای ۸ ساعت کار روزانه و ۴۰ ساعت کار هفتگی (۴۴ ساعت کار هفتگی در ایران) اعلام گردیده و حد سقفی برای مواجهه نیز آستانه دردناکی یا ۱۴۰ دسی‌بل اعلام شده است.

درصورتی‌که کارگر بیش از تراز مجاز مواجهه داشته باشد زمان مجاز مواجهه وی باید کاهش یابد. به‌طور قراردادی به ازای افزایش ۳ یا ۵ دسی‌بل تراز فشار صوت مدت‌زمان مجاز مواجهه نصف می‌گردد.

این شیوه را تحت عنوان قاعده ۳ یا ۵ دسی‌بل می‌نامند. استاندارد موردپذیرش در ایران بر اساس توصیه کمیته فنی بهداشت حرفه‌ای کشور، تراز فشار صوت ۸۵ دسی‌بل با قاعده ۳ دسی‌بل است.

علاوه بر این، حد مراقبت (اقدام) توصیه‌شده صدا برای شروع برنامه حفاظت شنوایی ( HCP) رأی ۸ ساعت کار روزانه برابر با ۸۲ دسی‌بل توصیه شده است.

 

• روش‌های اندازه‌گیری صدای محیط کار

قبل از اقدام به اندازه‌گیری باید هدف کار معلوم گردد. برای دستیابی به هر هدف روش، دستگاه و نحوه ارزیابی متفاوت است.

وسیله اندازه‌گیری بر اساس نوع هدف متفاوت است. در یک بازرسی ساده صنعتی داشتن یک دستگاه ترازسنج که توانایی اندازه‌گیری تراز فشار صوت را در شبکه LIN داشته باشد کافی است.

با توجه به اهداف اندازه‌گیری یکی از روش‌های زیر انتخاب می‌گردد:

الف- اندازه‌گیری و ارزیابی محیطی

در این هدف محل‌های استقرار کارگران موردنظر نبوده ولی از نتایج آن برای تعیین و مشخص نمودن توزیع تراز فشار صوت و محدوده‌های خطر در کارگاه و همچنین تعیین منابع اصلی صوت برای کنترل صدا استفاده می‌شود.

ب – اندازه‌گیری موضعی به‌منظور ارزیابی مواجهه کارگر

این روش نیز با توجه به نوع صدای محیط کار (ضربه‌ای، کوبه‌ای، یکنواخت، نوبتی و متغیر با زمان) اندازه‌گیری صورت می‌گیرد.

 

• راه‌های کنترلی صدای زیان‌آور در محیط کار

کنترل صدا به‌منظور کنترل اثرات آن و راحتی کارگر بوده و شامل روش‌های کنترل‌های فنی مهندس، کنترل‌های مدیریتی و استفاده از وسایل حفاظت فردی است.

روش‌های کنترل مهندسی خود به دو گروه قابل تقسیم هستند: کنترل صدا در مسیر انتشار، کنترل صدا در منبع تولید صدا.

هر یک از این روش‌ها خود قابل‌تقسیم به زیرشاخه‌های خود هستند.

کنترل صدا در مسیر انتشار صدا شامل: استفاده از موانع صوتی، ایجاد پناه گاه صوتی برای کارگر، کنترل صدا مبنی بر جذب صوت می‌باشد.

کنترل صدا در منبع تولید صدا شامل: انتخاب صحیح تجهیزات و فرایند، نگهداری و تعمیر دستگاه‌ها، محل و نحوه استقرار دستگاه، کنترل ارتعاش با ایزولاتورهای ارتعاشی، نصب کاهش‌دهنده‌های صدا بر روی دستگاه است.

کنترل‌های مدیریتی شامل:

کاهش مدت زمان کار کارگران در معرض صدا (از طریق چرخش کاری، برنامه‌ریزی چرخه کار-استراحت)، تهیه وسایل حفاظت فردی (گوشی‌های محافظ ).

برای انتخاب نوع کنترل باید مواردی از قبیل نتایج اندازه‌گیری‌ها، شرایط محیط کار و کارگران، نتایج معاینات سلامت شغلی، میزان تأمین مالی را در نظر گرفت.

زیرا بسیاری از روش‌های کنترلی با وجود اثربخش بودن ممکن است اثرات جانبی دیگری داشته باشد از طرفی گاهی یک روش بسیار مؤثر و کارا است اما ازنظر تأمین مالی برای کارفرما قابل‌قبول نیست.

بنابراین قبل از ارائه راهکارهای کنترلی بسیار خوب است که گفته‌های کارفرما در خصوص شرایط محیط کار و شرایط مالی و اجرایی را شنیده سپس تمام گزینه‌های مدنظر او را بررسی کرده تا با صحبت و گفتگو به بهترین نتیجه برسد.

قانع کردن کارگران برای استفاده از وسایل حفاظت فردی تهیه‌شده یکی از چالش‌های مهم در محیط کار است.

زیاد مشاهده شده که علیرغم تهیه وسایل حفاظتی مناسب کارگران از استفاده خودداری کرده یا در زمانی که کارفرما یا مسئول بهداشت حرفه‌ای حضور ندارند از وسایل حفاظت فردی استفاده نمی‌کنند.

در این خصوص می‌توان در نوع ارتباط میان کارگر و کارفرما یا کارگر با مسئول بهداشت حرفه‌ای تجدیدنظر کرد و با استفاده از سؤالات مناسب علت عدم استفاده را جویا شد.

کارشناس بهداشت حرفه‌ای که دارای مهارت کوچینگ باشد می‌تواند با شنیدن مؤثر و پرسیدن سؤالات قدرتمند علل ریشه‌ای عدم تمایل کارگران به استفاده وسایل حفاظت فردی را جویا شود و به کمک خود کارگران راه‌حلی پیدا نماید.

• اثرات صدا بر انسان

صدا به‌صورت امواج مکانیکی می‌تواند بر کل بدن ازجمله دستگاه شنوایی تأثیر سوء داشته باشد. و در محیط‌های کاری زمانی که صدا بتواند از نظر فیزیولوژیکی در بدن ایجاد اختلال نماید موردتوجه قرار می‌گیرد.

اثرات صدا بر انسان از چند جنبه موردتوجه است (صدمه به دستگاه شنوایی، تداخل با مکالمه، اثر بر روی اندام بینایی، اثر بر سیستم تعادلی، اثرات عصبی، کاهش راندمان کار، افزایش ریسک حوادث).

اثرات بر سیستم شنوایی شامل:

۱-افت موقت شنوایی (TTS ):

در این عارضه شخص احساس سنگینی و کیپی در گوش دارد و موقتی بوده و پس از قطع تماس با صدا عمدتاً پس از چند ساعت بهبود پیدا می‌کند.

معمولاً فرکانس‌های بالا (۲ تا ۶ هزار هرتز) تأثیر بیشتری در ایجاد آن دارند.

۲-افت دائم شنوایی (PTS ):

درصورتی‌که مواجهه با صدا تکرار گردد و به‌صورت دائمی درآید افت موقت به افت دائم تبدیل می‌گردد.

که در اثر تخریب سلول‌های مژک‌دار اندام کرتی صورت می‌گیرد و اغلب بهبودی به دنبال ندارد شنوایی‌سنجی در این افراد باید ۱۶ – ۱۴ ساعت بعد از ترک محل کار انجام شود.

و از ۴۰۰۰ هرتز شروع می‌شود. افت شنوایی موقت و دائم تحت عنوان کلی افت شنوایی ناشی از صدا (NIHL ) بیان می‌شود.

۳-ضربه صوتی:

این عارضه منحصراً در اثر یک مواجهه نسبی با ترازهای خیلی بالای فشار صدا مانند صدای مربوط به انفجارات به وجود می‌آید که به این ترازها، ترازهای صدای تروماتیک (آسیب‌رسان) گفته می‌شود.

که معمولاً صدمه مکانیکی نظر پارگی پرده صماخ یا صدمه به بافت‌های متصل‌کننده قطعات استخوانی به یک یا چند عضو از اندام شنوایی وارد می‌گردد.

و نیاز به درمان فوری دارد. مواردی از ضربه‌های مکانیکی به گوش نیز می‌تواند سبب چنین عوارضی گردد.

۴-وزوز گوش:

عبارت است از صدای پایداری که وقتی سروصدای محیطی وجود ندارد، در یک یا هر دو گوش شنیده می‌شود.

که معمولاً توأم با افت دائم شنوایی و یا ضربه صوتی است و شخص همواره دچار احساس وزوز در یک یا دو گوش گردیده و حتی در ساعات استراحت و سکوت نیز به‌شدت فرد را مورد آزار قرار می‌دهد.

و می‌تواند سبب عوارض روانی نیز گردد این عارضه بر دو نوع است در نوع اول فرد صداهای با فرکانس پایین و اصوات بم را احساس می‌کند و در نوع دوم فرد صداهایی با فرکانس بالا و صداهای زیر را در گوش خود احساس می‌کند.

تداخل با مکالمه:

مکالمه در محیط‌های کاری به‌عنوان یکی از راه‌های ارتباطی است که در صورت وجود صدای زمینه مخصوصاً در فرکانس‌های حدود مکالمه می‌تواند ارتباط بین افراد را از طریق کلامی مختل سازد و باعث روز اشتباه و حوادث گردد.

یکی از اصلی‌ترین اثرات صدا این عارضه است به دلیل وجود صدای زمینه کارگران با یکدیگر و یا کارفرما با کارگران دچار اختلالات ارتباطی می‌شوند و موجب بحث و درگیری در محیط کار می‌شود.

زیرا با وجود صدای زمینه نمی‌توانند به‌صورت مؤثر به صحبت‌های یکدیگر گوش دهند و این سبب ایجاد جوی متشنج در محیط کار می‌شود.

اثر روی اندام بینایی:

در اثر مواجهه با صدا کنترل تطابق و تعقیب اشیاء به هم می‌خورد و عکس‌العمل به نور کم می‌شود.

اثر بر سیستم تعادلی:

صدا می‌تواند بر حفظ سیستم تعادلی بدن اثر گذاشته و باعث گیجی، تهوع، و اختلال در راه رفتن شود.

اثرات عصبی:

به‌صورت اثر بر دستگاه گوارش، شامل اختلالات و حتی دردهـای شکمی و ترشح زیاد اسید معده نمایان شـده و باعـث تشـدید بیماری‌های مرتبط شود.

بسیاری از علائم ایجادشده ناشی از سروصدای زیاد در ابتدای امر توسط کارگران انکار می‌شوند زیرا این ترس را دارند که کار خود را از دست دهند و زمانی که این علائم تشدید شدند و دیگر قابل کتمان نیستند ابراز می‌شوند.

در اینجا کارشناس بهداشت حرفه‌ای دارای مهارت‌های کوچینگ می‌تواند با بررسی دوره‌ای کاملاً حساب‌شده بدون اینکه احساس ترس یا واهمه در افراد ایجاد نماید نسبت به شناسایی علائم اقداماتی نماید.

می‌تواند با سؤالات قدرتمند و بررسی عمیق پاسخ‌ها، توجه به احساسات پشت کلمات و درواقع شنیدن ناگفته‌ها در شناسایی سریع‌تر این علائم مؤثر باشد.

زیرا شناسایی هرچه سریع‌تر سبب انجام سریع‌تر اقدامات درمانی و پیشگیرانه می‌شود.

• بحث و نتیجه‌گیری

با توجه به اثرات زیان‌آور صدا کنترل و کاهش صدای محیط کار علاوه بر حفظ سلامتی فرد می‌تواند به حفظ سلامتی روحی روانی خانواده شاغلین نیز کمک کند.

زیرا با کاهش صدا اثرات عصبی و جسمی ناشی از آن نیز کاهش پیدا می‌کند و درنتیجه افراد زندگی شخصی مفیدتری نیز خواهند داشت.

کاهش صدای محیط کار می‌تواند به برقراری ارتباط مؤثر بین کارگران و کارفرمایان نیز کمک کند از طرفی اقدام کارفرما جهت بهبود محیط کار به‌صورت غیرمستقیم حس ارزشمندی به شاغلین می‌دهد و این سبب می‌شود عملکرد مؤثرتری داشته باشند و در جهت پیشبرد اهداف صنعت صادقانه تلاش کنند.

از طرفی با کنترل این عامل زیان‌آور با بالا رفتن بهره‌وری شاغلین، بهره‌وری صنعت نیز بالا می‌رود و هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم ناشی از بیماری‌ها و حوادث شغلی نیز کاهش می‌یابد.

آموزش کارگران در پیشگیری از عوارض زیان‌آور صدای محیط کار بسیار اهمیت دارد.

بحث و تبادل‌نظر در گروه‌های کارگری و ایجاد حس مشارکت و مسئولیت‌پذیری در کارگران یک مجموعه صنعتی بزرگ یا کوچک می‌تواند در ایجاد حس مفید بودن مؤثر باشد.

در ادامه می‌توان گوشه‌ای از مهارت‌های کوچینگ را به کارگران آموزش داد تا در روابط خود بکار گیرند با این کار می‌توان به نکاتی دست پیدا کرد که از دید کارشناسان بهداشت حرفه‌ای پنهان مانده است. و آموزش کارگران توسط خودشان با زبانی ساده و قابل‌فهم صورت گیرد.

جهت انتخاب بهترین روش‌های کنترل صدا کارفرمایان می‌توانند از نظرات شاغلین نیز استفاده کنند.

زیرا آن‌ها در بطن کار هستند و بسیاری از نادیدنی‌ها را می‌بینند ازاین‌رو توانایی برقراری ارتباط مؤثر و گوش دادن مؤثر به آن‌ها در این راه کمک می‌کند.

مهندسین بهداشت حرفه‌ای که دارای مهارت‌های کوچینگ می‌باشند می‌توانند با گفتگوی مؤثر با کارفرمایان در خصوص ارزش سلامتی شاغلین برای کسب‌وکار آنها را در این راه همراهی کنند.

در صنایع کوچک با توجه به تعداد بالای شاغلین در این صنایع کنترل صدا از اهمیت بالایی برخوردار است.

اما از طرفی محدودیت‌های مالی بیشتر در این صنایع و خویش‌فرما بودن بسیاری از این صنایع سبب شده ارائه راهکارهای کنترل و کاهش صدای این صنایع با محدودیت‌هایی روبرو شود که جهت رفع محدودیت‌ها اولین قدم جا انداختن فرهنگ ایمنی و بهداشت حرفه‌ای است و پس‌ازآن برقراری ارتباط مؤثر با صاحبین این کسب‌وکارها و فهم دیدگاه بهداشتی آنها و رویکرد آنها در حفظ سلامت شاغلین و خود می‌تواند به بهبود شرایط کمک کند.

درنهایت با بیان ارزش و اهمیت این اقدامات کنترلی در حفظ سلامتی شاغلین و در مرتبه بالاتر اثرگذاری روی جامعه می‌توان در راستای بهبود شرایط محیط کاری قدم برداشت.

نویسنده: سرکار خانم فاطمه اسدالهی از دانش پذیران دوره سوم تربیت کوچ حرفه‌ای کسب‌وکار ویدان