مدت‌ها پیش مراجعی داشتم که کسب‌وکار خانوادگی راه‌اندازی کرده بود و به دلیل وجود مشکلاتی قصد بررسی شرایط برای رشد و بهبود کسب‌وکار خود را داشت، به همین منظور به بررسی فرصت‌ها و تهدیدهای کسب‌وکار فوق پرداختیم، آیا شما فرصت‌ها و تهدیدهای کسب‌وکارهای خانوادگی را می‌شناسید؟
در این مقاله قصد دارم فرصت‌ها و تهدیدهای کسب‌وکارهای خانوادگی را موردبررسی قرار دهم، اگر قصد راه‌اندازی کسب‌وکار خانوادگی را دارید یا در حال حاضر در این کسب‌وکار فعال هستید، این مقاله را مطالعه کنید.
کسب‌وکار خانوادگی یک نوع کسب‌وکار است که صاحبان آن باهم خویشاوند و فامیل باشند.
به‌عبارت‌دیگر به کسب‌وکارهایی گفته می‌شود که افراد یک خانواده و خویشاوندان، اقدام به راه‌اندازی کسب‌وکار می‌نمایند.
مشاغل خانوادگی نیز با مشکلاتی روبرو هستند. اما کسب‌وکارهای خانوادگی در مورد انتقال میراث، مشکلاتی دارند.
نسل اول ممکن است با مشکلاتی روبرو شود، اما نسل بعدی می‌تواند از درس‌های آموخته‌شده از چنین تجربیاتی برای کمک به آن‌ها استفاده کند.
بسیاری از مشاغل خانوادگی موفق، تلاش و شجاعت را با قرار گرفتن در مکان مناسب در زمان مناسب با ایده مناسب ترکیب کرده‌اند.
خیلی‌ها کار را باروحیه، بدون طرح تجاری و پول کافی برای خرید اولین کامیون یا کشتی غواصی شروع کردند.
با افزودن "ارزش" ملموس به مشتری، یک کامیون به سه و یک کشتی به عملیات غواصی تبدیل شد.
بنیان‌گذاران این مشاغل، ارزش را درک کردند. آن‌ها می‌دانستند که چیز خاصی برای ارائه به مشتریان دارند که زندگی آن‌ها را بهبود می‌بخشد.
این امر منجر به مراجعه بیشتر مشتریان و ... شد. سپس نسل دوم از راه می‌رسد، و سوم و ناگهان نظریه «مکان مناسب، زمان مناسب» به چالش کشیده می‌شود.
زیرا نیروهای بازار و رقابت باعث تغییر ذهنیت از تجارت خانوادگی به خانواده در تجارت می‌شوند. سپس برنامه‌ریزی کسب‌وکار ضروری می‌شود.
این من را به یاد یک ضرب‌المثل ارزشمند می‌اندازد که می‌گوید، "اگر نمی‌توانید اندازه‌گیری کنید، چگونه می‌توانید مدیریت کنید؟"
پس تجزیه‌وتحلیل فرصت‌ها و تهدیدها، یکی از محبوب‌ترین ابزارهای تحلیلی تجاری برای کمک به تصمیم‌گیری می‌باشد.
کسب‌وکارهای خانوادگی ازاین‌جهت با کسب‌وکارهای غیر خانوادگی تفاوت دارند که از طریق تعامل سه زیرسیستم عمل می‌کنند.
این‌ها عبارت‌اند از: خانواده، تجارت و مالکیت، سهامداران.
زیرسیستم مالکیت منشأ برخی از پیچیده‌ترین مسائل در مشاغل خانوادگی است.
با استفاده از تجربه گفتگوهای سازنده، سهامداران اکنون آماده برنامه‌ریزی گفتگوهای آزاد در مورد انتقال مالکیت به نسل بعدی هستند.
عوامل یا وضعیت‌های برون‌سازمانی که بر سازمان تأثیر مثبت و مطلوب دارند (می‌توانند داشته باشند) یا آن را در انجام وظایف یا مأموریتش کمک می‌کنند (می‌توانند کمک کنند).
فرصت‌ها عوامل بیرونی هستند که در صورت سرمایه‌گذاری، می‌توانند به کسب‌وکار یا پروژه کمک کنند تا به اهداف خود دست یابد، برای مثال همکاری با یک مشاور بازاریابی برای معرفی یک خط محصول جدید به بازار هدف یا ارتقای مختصات شرکت.
فرصت‌ها عبارت‌اند از: اجاره تجهیزات سرمایه‌ای بلااستفاده، رابط فناوری پیشرفته برای مشتریان، سرمایه‌گذاری مشترک، استفاده از کارکنان، دوره‌های آموزشی انتخاب پرسنل، گزارش مدیریت.
فرصت‌هایی مانند شهرت ارزشمند، وحدت بین مدیریت و سهامداران، وفاداری پرسنل، حساسیت اجتماعی، تداوم و... در کسب‌وکارهای خانوادگی مطرح است که در اینجا به سه تا از مه‌ترین آن‌ها می‌پردازیم.
1- فضا و زمان
همه کسب‌وکارها باید در طول زمان تغییر کنند، برای مواجهه با چالش‌ها، گسترش به بازارهای جدید، استفاده از فرصت‌های جدید یا صرفاً برای بهتر کردن یک محصول موجود.
بااین‌حال، برای اکثر مشاغل خانوادگی، این نیاز به روحیه کارآفرینی اغلب با ویژگی‌های ذاتی که کسب‌وکارهای خانوادگی را منحصربه‌فرد می‌سازد، متعادل می‌شود، مانند چشم‌انداز بلندمدت و احساس پایداری و ثبات.
به‌طورمعمول، این شرکت‌های دولتی و کسب‌وکارهای دارای پشتوانه نهادی بیشتر هستند که به نتایج سه‌ماهه بعدی نگاه نمی‌کنند و چشم‌انداز کوتاه‌مدتی ایجاد می‌کنند.
به دلیل سهامدارانی که دارد، کسب‌وکار خانوادگی این توانایی را دارد که صبور باشد و سطحی از حمایت را در طول زمان ارائه دهد که به ایده‌های خوب امکان شکل‌گیری و تکامل را می‌دهد.
آن‌ها می‌توانند بازده بلندمدت و سرمایه‌گذاری در کارآفرینی را جستجو کنند که این بازده را در پنج یا ده سال، نه شش یا ۱۲ ماه، فراهم کند.
این را می‌توان در شواهد تجربی مشاهده کرد.
موسسه کسب‌وکار خانوادگی در گزارش سال گذشته خود در مورد اقتصاد بریتانیا دریافت که در سه سال گذشته، از مشاغل متوسط، ۵۳ درصد از شرکت‌های خانوادگی در مقایسه با ۳۹ درصد شرکت‌های غیر خانوادگی در همان اندازه، تحقیق و توسعه انجام داده‌اند و برای اعتبارات مالیاتی تحقیق و توسعه مربوطه درخواست داده‌اند.
کسب‌وکارهای خانوادگی به دنبال فناوری و پاداش‌هایی هستند که واقعاً نسل‌ها را در بر می‌گیرد تا بازدهی را برای این نسل و نسل بعدی فراهم کند.
این توانایی برای آینده‌نگری و افق دید در بسیاری از مشاغل خانوادگی وجود دارد.
2-ساختار
جای تعجب نیست که کارآفرینی در مشاغل خانوادگی به طرق مختلف ساختار یافته است. اغلب، کارآفرینی به‌سادگی در ساختار کسب‌وکار موجود است و با بودجه محدود به هیئت‌مدیره گزارش می‌دهد.
این اغلب رویکردی برای کار توسعه است که از نزدیک با تجارت اصلی هماهنگ است، یا اگر فناوری جدید در مراحل اولیه باشد.
یک کسب‌وکار خانوادگی موفق به اعضای خانواده و کارمندانش گزینه‌های زیادی برای کارآفرینی خارج از کسب‌وکار اصلی می‌دهد.
در شرایطی که نیاز به ایجاد تعادل بین حفاظت از کسب‌وکار خانوادگی موجود است، سرمایه‌گذاری‌های جدید (مخصوصاً مخاطره‌آمیزتر یا نوآورانه‌تر) اغلب در ساختارهای شرکتی جدید و جداگانه قرار می‌گیرند.
ایجاد یک وسیله نقلیه جداگانه به شفافیت کمک می‌کند، زیرا می‌توان آن را به‌طور جداگانه کنترل، تأمین مالی و حساب کرد.
در یک مدل نسبتاً ساده، یک ساختار جدید هلدینگ با کسب‌وکار خانوادگی به‌عنوان یکی از شرکت‌های تابعه ترکیب می‌شود و سرمایه‌گذاری‌های جدید با مسئولیت محدود در شرکت‌های تابعه کاملاً جداگانه ایجاد می‌شوند.
تمایل به راه‌اندازی و کار در این ساختارهای جدید این توانایی را به وجود آورده است که اعضای خانواده یا کارکنان خاص با پیشنهاد سهام یا اعطای اختیار در واحدهای فرعی، انگیزه ایجاد کنند.
این می‌تواند بسیار جذاب باشد و مهم‌تر از همه، مسیری است که معمولاً در تجارت اصلی غیر خانوادگی ارائه نمی‌شود. اما خانواده‌ها به‌طور فزاینده‌ای از ارائه سهام یا پاداش‌های معادل آن در این شرکت‌های تابعه نمی‌ترسند.
3-نسل قدیم و نسل بعدی در سنت کسب‌وکارهای خانوادگی
معمولاً بنیان‌گذاران این شرکت‌ها هستند که مورد تجلیل و احترام قرار می‌گیرند. وارثان آن بنیان‌گذار و نسل‌های بعدی خانواده قرار است تجارت و میراث او را حفظ کنند.
این می‌تواند تحقیرکننده و سنگین باشد. اغلب راه زوال است.
اما به‌طور فزاینده‌ای، با بازنشستگی نسل‌های قدیمی‌تر از اداره کسب‌وکار خانوادگی، این گروه، که برای مدت طولانی‌تری نسبت به والدین خود فعال باقی می‌مانند، همچنان وارد این کسب‌وکار می‌شوند و ازجمله از آن‌ها خواسته می‌شود تا داستان‌هایی از اجداد خود و چگونگی تأسیس کسب‌وکار ارائه دهند.
به‌این‌ترتیب شکلی از پیوند بین پایه‌های کارآفرینی کسب‌وکار و کارآفرینانی که امروزه در کسب‌وکار عمل می‌کنند ایجاد می‌شود.
توانایی مردم برای دیدن یک خط مستقیم از اجداد بنیان‌گذارشان به خودشان یک محرک قدرتمند است.
این همراه با نسل بعدی که نسبت به والدین خود تحصیل‌کرده‌تر و دانش فن‌آوری بیشتری دارند، باعث پذیرش ایده‌های جدید، فناوری جدید و تمایل به سرمایه‌گذاری و حمایت از سرمایه‌گذاری‌های جدید شده است.
این سرمایه‌گذاری‌ها ممکن است مستقیماً برای کسب‌وکار اصلی منتفع شوند یا نه، اما کلیدی برای نفع خانواده گسترده‌تر به‌عنوان یک کل هستند.
عوامل یا وضعیت‌های برون‌سازمانی هستند که بر سازمان تأثیر منفی و نامطلوب دارند (می‌توانند داشته باشند) یا آن را از انجام وظایف یا مأموریتش بازمی‌دارند (می‌توانند بازدارند).
تهدید ذاتاً امر منفی نیست بلکه می‌تواند به‌صورت کنترل صحیح موجبات خلق فرصت و منفعت و در صورت عدم کنترل صحیح موجبات ضرر را فراهم کند.
تمام پیشرفت‌های عالم‌گیر انسان‌های موفق به دلیل وجود تهدیداتی بوده که بر سر راه اهداف آن‌ها وجود داشته است.
1-عدم وجود طرح جانشینی
در برخی مواقع، یکی از اعضای تیم ممکن است بازنشسته شود، ترک کند یا حتی بدتر از آن بمیرد.
فقط تصور کنید اگر هیچ برنامه جانشینی برای از دست دادن غیرمنتظره یکی از اعضای کلیدی یا بدتر از آن تنها عضو تیم وجود نداشته باشد، چه اتفاقی برای یک تجارت می‌افتد.
تحقیقات نشان می‌دهد که تقریباً دوسوم مشاغل خانوادگی از انتقال نسل اول به نسل دوم جان سالم به در نمی‌برند.
بخشی از این شکست ناشی از عدم تمایل نسل بعدی به ادامه تجارت است، اما مهم‌تر از آن، به دلیل برنامه‌ریزی ضعیف انتقالی است.
2-دشمنی‌های درون خانواده
کسب‌وکارهای خانوادگی با چالش درگیری‌های داخلی مواجه هستند که ناشی از ناتوانی در تفکیک زندگی تجاری و شخصی است.
این دشمنی می‌تواند به دلایل مختلفی باشد، مانند علاقه‌های مختلف، اختلاف‌نظر، یا رقابت شخصی که راه خود را در کسب‌وکار دارد.
علت هر چه که باشد، مهم است که از طریق این درگیری‌ها کارکنید.
زیرا دستیابی به اهداف مشترک به‌طور فزاینده‌ای دشوار می‌شود و استرس واردشده به کارکنان ممکن است باعث ترک آن‌ها شود.
3-تداخل مسائل شخصی با مسائل کاری
ممکن است این جمله از پدرخوانده را به خاطر بیاورید - "این شخصی نیست، کاری است."
گفتن این کار آسان‌تر از انجام آن است، مخصوصاً در یک کسب‌وکار متعلق به خانواده، و به‌خصوص اگر شما یکی از اعضای خانواده را مدیریت می‌کنید.
احساسات واقعاً شخصی می‌شوند و اجازه دادن به آن‌ها برای اداره تجارت می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی در تعاملات شما با کارمندان و مشتریان تداخل ایجاد کند.
احساسات شما می‌تواند شمارا ضعیف جلوه دهد و به‌شدت بر توانایی شما در تصمیم‌گیری صحیح تأثیر بگذارد.
از سوی دیگر، اگر سرد و بی‌احساس به نظر می‌رسید، ممکن است غیرقابل‌دسترس تلقی شوید.
شما باید تعادل مناسب احساسات را بر اساس پویایی محیط کسب‌وکار خود را تعیین کنید.
4-از دست دادن کارمندان غیر خانواده
دو دلیل اصلی برای ترک کارمندان غیر خانوادگی وجود دارد: فرصت‌های رشد محدود و درگیری‌های خانوادگی.
متأسفانه، معمولاً فرصت‌های محدودی برای پیشرفت در یک تجارت خانوادگی وجود دارد، زیرا اعضای خانواده معمولاً بسیاری از موقعیت‌های مدیریتی را اشغال می‌کنند.
بدون فرصت پیشرفت، بسیاری از استعدادهای برتر غیر خانوادگی شرکت را ترک خواهند کرد.
به‌عنوان یک صاحب کسب‌وکار خانوادگی، مهم است که ارزش و تعادلی را که اعضای غیر خانواده برای کسب‌وکار به ارمغان می‌آورند، درک کنید.
آن‌ها این توانایی را دارند که سازمان را از یک نقطه بی‌طرف ببینند و اگر به آن‌ها فرصت داده شود، می‌توانند دارایی بزرگی باشند.
اگر صاحب یک کسب‌وکار خانوادگی این را تشخیص ندهد، ممکن است فرصت تقویت کسب‌وکار را از دست بدهد.
5-تخصیص منابع و ترفیع‌ها به‌دلخواه برای اقوام
بسیاری از کسب‌وکارهای خانوادگی تمایل به استخدام، ارتقاء و دستمزد شخصی را دارند که صرفاً بر اساس این واقعیت است که آن‌ها بخشی از خانواده هستند، نه بر اساس شایستگی‌ها و توانایی‌های واقعی‌شان. این دستور غذا برای فاجعه است.
یک کسب‌وکار متعلق به خانواده باید شایستگی واقعی را بدون توجه به اینکه چه کسی بیان می‌کند، تشخیص دهد.
اعضای غیر خانواده در صورت مشاهده این نوع رفتار از سوی صاحبان، به‌سرعت انگیزه و تمایل خود را برای کار از دست می‌دهند.
علاوه بر این، اعضای غیر خانواده نیز ممکن است از خود راضی شوند و از هیچ عواقبی برای عملکرد ناقص یا عدم انجام یک وظیفه خاص بیم داشته باشند.
این اشتباهات می‌تواند برای یک کسب‌وکار خانوادگی فاجعه‌آمیز باشد، بنابراین ایجاد یک محیط تیمی قوی و محترمانه برای کارمندان خانوادگی و غیر خانوادگی بسیار مهم است.
برای آینده کسب‌وکار خود آماده شوید و بر روی نیازها و اهداف کلی شرکت متمرکز بمانید.
احساسات را با دقت متعادل کنید و از طریق به‌کارگیری آن‌ها برای حفظ یک عملیات سالم کار کنید.
در یک نظرسنجی که اخیراً توسط KPMG انجام شد، نشان داد که در هنگام مواجهه با اختلال در کسب‌وکار، شرکت‌های خانوادگی نسبت به شرکت‌های غیر خانوادگی 42 درصد بیشتر، احتمال به‌کارگیری استراتژی تحول کسب‌وکار دارند.
پس از بررسی فرصت‌ها موجود و تهدیدهای مخرب کسب‌وکار خانوادگی مراجع عزیزم و بررسی شرایط به دلیل مشکلات و اختلافات خانوادگی و توقع‌های غیرمعقول اعضای خانواده برای حقوق و جایگاه شغلی، بدون در نظر گرفتن شایستگی و موارد دیگر به‌منظور کم کردن ریسک و جلوگیری از ضرر و زیان بیشتر، تصمیم بر انتخاب استراتژی خروج از کسب‌وکار خانوادگی گرفته شد.
لازم به ذکر است قبل از اینکه تصمیم به راه‌اندازی کسب‌وکار با اعضای خانواده بگیرید هم‌راستایی ارزش‌ها، اهداف و رسالت شغلی و... و روحیه کارآفرینی آن‌ها را در نظر بگیرید صرفاً به علاقه آن‌ها برای کسب درآمد بیشتر و پرستیژ کسب‌وکار خانوادگی اقدام به راه‌اندازی کسب‌وکار ننمایید که در غیر این صورت خسارت‌های جبران‌ناپذیر در ابعاد مالی و خانوادگی تا مدت‌ها باقی می‌گذارد.
باید در نظر بگیریم که در برخی موارد تهدیدها قابل‌تبدیل به فرصت نیستند و به‌مراتب بیشتر از فرصت‌ها تأثیر می‌گذارند و حیات و رشد کسب‌وکار آر به خطر می‌اندازند پس بهتر است قبل از هر اقدامی با دقت و حساسیت بسیار زیاد به بررسی فرصت و تهدیدها و نقاط قوت و ضعف یعنی ماتریس swot بپردازیم تا علاج واقعه قبل از وقوع کرده باشیم.
نویسنده: سرکار خانم مسیحا زنجانی از دانش پذیران دوره دوم تربیت کوچ حرفه‌ای کسب‌وکار ویدان
تمام حقوق مادی و معنوی برای ویدان محفوظ می‌باشد
