تحلیل ریسک شبکه کارآفرینی با رویکرد FMEA

مقدمه: در عرصه تجارت، همواره بر اهمیت شبکه‌های کارآفرینی و کسب وکار (Business Networking) و اتحادهای راهبردی (strategic alliance) تأکید شده است و به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین عوامل موفقیت در کسب و کارها شناخته شده است. تاکنون تحقیقات متعددی بر اهمیت شبکه کارآفرینی تأکید کرده‌اند.

تحقیقات گذشته، نشان می‌دهند که کارآفرینان موفق، همواره درحال‌توسعه یا بهبود شبکه کارآفرینی خود هستند.

محققان، روش‌های مختلفی را برای بهبود شبکه‌های اجتماعی به‌طور عام ارائه کرده‌اند که عموماً مبتنی بر مهارت‌های ارتباطی هستند.

اما روش‌های مهندسی و تحلیلی کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

شبکه‌های کسب و کار، همانند هر سیستمی در معرض آسیب و مخاطره (ریسک) قرار دارند.

یکی از ابزارهای پرکاربرد در کنترل و مدیریت ریسک‌ها در سیستم‌ها و مکانیزم‌ها، روش FMEA است.

این تحقیق، رویکرد FMEA را برای تحلیل و بهبود شبکه‌های کارآفرینی پیشنهاد و تشریح کرده است.

نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که روش FMEA می‌تواند به‌صورت نظام‌مند و از طریق تحلیل و مدیریت ریسک شبکه کسب و کار، در کنار مهارت‌ها و تکنیک‌های ارتباطی، کارآفرین را در بهبود مستمر شبکه یاری نماید.

مروری بر مفهوم شبکه کارآفرینی و کسب و کار:

علیرغم برخورداری از یک ادبیات وسیع تحقیق شبکه، هیچ تعریف پذیرفته‌شده متعارف شبکه وجود ندارد (اسلات –کوک ، 2009).

به‌عنوان‌مثال آلدریچ (1990)، شبکه‌های اجتماعی را این‌گونه تعریف می‌کند: شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان روابطی که یک فرد، آگاهانه یا ناخودآگاهانه، توسعه داده و مورد استفاده قرار می‌دهد تا یک سازمان ویژه را ترقی دهد، خواه جهت ایجاد یک کسب و کار جدید یا توسعه کسب و کار موجود.

بر این اساس دو بخش اصلی سازنده شبکه، شامل گره‌ها (به معنی افراد) و ارتباطات بین آن‌ها است.

ازنظر محققان، کارآفرینان کارا و مؤثر، بیش از دیگران فعالیت‌های شبکه‌سازی را برنامه‌ریزی می‌کنند.

دو تصویر فوق بخشی از شبکه‌سازی تجاری یک کارآفرین را به ترتیب تا مرز درجه 1 و درجه 2 نشان می‌دهد.

شبکه درجه یک، شامل افراد (یا سازمان‌هایی) است که مستقیماً با کارآفرین در ارتباط هستند و شبکه درجه دو شامل ارتباطات درجه 1 و درجه 2 یعنی افرادی که با شبکه درجه یک در ارتباط هستند است.

قدر مسلم این شبکه می‌تواند تا درجات بالاتر گسترش پیدا کند، اما شناسایی و ترسیم درجات بالاتر شبکه، عموماً به سه دلیل صورت نمی‌گیرد.

اولاً شناسایی درجات بالاتر، کار پیچیده و دشواری است، دوم اینکه ورود درجات بالاتر به شبکه، موجب افزایش تصاعدی پیچیدگی در شبکه شده و امکان تحلیل آن را کاهش می‌دهد و سوم اینکه، عمده افراد حاضر در درجات بالاتر، در شبکه کارآفرین، از اهمیت پایین‌تری برای او برخوردارند.

مروری بر مفهوم ریسک یا مخاطره

ریسک در فرهنگ واژگان عمید این‌گونه معنا شده " اقدام به کاری که نتیجهٔ آن معلوم نبوده و احتمال خطر یا ضرر وجود داشته باشد" در فرهنگ معین نیز "احتمال خطر" معنا شده است.

ریسک را شاید بتوان خطر معنا کرد اما ریسک به معنای عدم اطمینان در آینده نیز هست.

مفهوم تحلیل و مدیریت ریسک

تحلیل ریسک به معنای شناسایی و پیش‌بینی مجموعه مخاطرات احتمالی آینده، اولویت‌بندی و تشخیص مهم‌ترین آن‌ها و بررسی علل احتمالی وقوع آن‌ها است و مدیریت آن به معنی انجام اقدامات پیشگیرانه جهت تقلیل یا حذف آثار آن مخاطرات، بر اساس تحلیل‌های انجام شده است.

مروری بر روش تحلیل ریسک FMEA

FMEA مخفف عبارت Failure mode and effects analysis، به معنی تجزیه‌وتحلیل حالات بالقوه شکست و آثار آن، یکی از ابزارهای پرکاربرد در تحلیل و اولویت‌بندی ریسک است.

این روش در حوزه‌ها و زمینه‌های متفاوتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در حوزه طراحی محصول و به‌منظور تقلیل یا حذف مخاطرات محصول با نام DFMEA، در حوزه طراحی فرایند، با نام PFMEA و در حوزه طراحی سیستم با نام SFMEA شناخته می‌شود.

تکنیک FMEA با استفاده از معیار "عدد اولویت مخاطره" یا "Risk Priority Number(RPN)"، مخاطرات را اولویت‌بندی می‌نماید. معیار RPN خود از دو زیر معیار زیر تشکیل شده است:

- عدد وقوع (Occurrence): عددی است که بر اساس میزان احتمال وقوع مخاطره تعیین می‌شود. هرچقدر احتمال وقوع بیشتر باشد، عدد وقوع بزرگ‌تر است. مقدار این عدد بین 1 (احتمال وقوع بسیار کم) تا10 (احتمال وقوع بسیار زیاد) می‌باشد.

- عدد شدت (Severity): عددی است که بر اساس میزان آثار یک مخاطره تعیین می‌شود به طوری که هر چقدر آثار وقوع یک ریسک، مخرب‌تر و هزینه آن بیشتر باشد، عدد شدت، بزرگ‌تر است. مقدار این عدد نیز بین 1 (آثار تخریبی و هزینه کم) تا 10 (آثار تخریبی و هزینه بسیار زیاد) تعیین می‌شود.

در نهایت عدد اولویت مخاطره (RPN) از حاصل ضرب عدد وقوع در عدد شدت، محاسبه می‌شود.

RPN = O*S

مفهوم ریسک و مدیریت آن در شبکه کارآفرینی

با ترکیب مفاهیم ریسک و شبکه، مخاطره در شبکه کارآفرینی به معنای احتمال ایجاد شکست یا آسیب در هر یک از اجزای شبکه کارآفرین اعم از افراد و ارتباطات بین آن‌ها در شبکه در آینده است و تحلیل و مدیریت ریسک در شبکه کسب و کار نیز به معنای شناسایی و اولویت بندی ریسک‌های شبکه و انجام اقداماتی جهت تقلیل آثار شکست احتمالی در شبکه است.

استفاده از FMEA در تحلیل ریسک شبکه شبکه کارآفرینی و کسب و کار

با توجه به توضیحات ارائه شده در خصوص شبکه، ریسک و روش FMEA، تحلیل و مدیریت ریسک در شبکه کسب و کار به روش FMEA، به شرح زیر ارائه می‌گردد:

1- تشکیل تیم تحلیل و مدیریت ریسک شبکه: به منظور تحلیل و مدیریت کارآمد ریسک در شبکه یک کسب و کار، لازم است تا مالکین یا مدیران عالی آن کسب و کار، افرادی شایسته را که شناخت کافی از شبکه آن کسب و کار دارند، گرد آورده و تیم تحلیل و مدیریت ریسک را تشکیل دهند. تعداد اعضا این تیم، وابسته به اندازه کسب و کار، پیچیدگی شبکه آن و تشخیص مدیران عالی آن کسب و کار متغیر می‌باشد. بر اساس تجربه، تیم‌های بین 3 تا 6 نفره، عموماً بیشترین بازده را دارند. روش کار نیز مبتنی بر طوفان ذهنی است و کلیه مراحل تحلیل و مدیریت ریسک بر این اساس صورت می‌گیرد.

2- تهیه لیستی از گره‌های تشکیل دهنده شبکه (افراد حاضر در شبکه کسب و کار): شامل مجموعه اشخاص حقیقی و حقوقی که به نحوی با کسب و کار مرتبط هستند.

3- تشریح نقش هر یک از گره‌ها به همراه اهمیت آن‌ها.

4- تهیه لیست مخاطرات مرتبط با هر یک از اعضا شبکه کسب و کار.

5- برآورد عدد وقوع و عدد شدت برای هر یک از مخاطرات بر اساس طوفان فکری و نظر اعضا تیم.

6- محاسبه عدد اولویت خطر (RPN=O*S)

7- اولویت بندی مخاطرات بر اساس مقدار RPN محاسبه شده.

8- انتخاب مخاطرات با عدد RPN بالاتر: معمولاً 10 تا 20 درصد مخاطراتی که بالاترین عدد اولویت خطر پذیری را دارند انتخاب می شوندو

9- بررسی و تعیین اقدام مؤثر در ارتباط با مخاطرات انتخاب شده، جهت تقلیل اثر آن مخاطره یا آن. اقدامات، اساساً به دو دسته تقسیم می‌شوند:

الف- اقداماتی که برای کاهش احتمال وقوع مخاطره صورت می‌گیرند (بهبود عدد وقوع)

ب- اقداماتی که برای کاهش یا حذف آثار مورد انتظار مخاطره صورت می‌گیرند (بهبود عدد شدت)

10- محاسبه مجدد عدد اولویت مخاطره پس از اجرای اقدامات (برای مخاطراتی که مورد بهبود قرار گرفته‌اند).

11- در صورتی که لیست تشکیل دهنده شبکه نیاز به بروزآوری داشته باشد، بازگشت به مرحله 2، در غیر این صورت بازگشت به مرحله 5.

این چرخه می‌تواند به طور پیوسته و به منظور پایین نگه داشتن سطح مخاطرات و زیان‌های احتمالی شبکه، در کنار کسب و کار جریان داشته باشد.

برای تمرین و تجربه روش ارائه شده، مثالی با استفاده از شکل (1) ارائه می‌گردد:

مثال: در شکل (1) که شبکه درجه 1 یک کسب و کار را نشان می‌دهد، سه مورد از گره‌ها به عنوان نمونه انتخاب شده تا روش FMEA به کمک آن نشان داده شود.

این سه گره عبارتند از:

- آقای مقدم: پیمانکار تأمین کننده بسته بندی

- خانم باغستانی: پیمانکار بازاریابی

- آقای سیادتیان: مشاور فنی سایت

لازم به ذکر است که شرح این شبکه به کمک تیم تحلیل و مدیریت ریسک تهیه و جدول FMEA زیر نیز به کمک همین تیم تکمیل می‌گردد.

همان‌گونه که ملاحظه می‌شود، برای سه عضو انتخابی شبکه این کسب و کار، پنج مخاطره تشخیص داده شد و برای هرکدام، شدت اثر و احتمال وقوع مورد سنجش قرار گرفته و درنهایت عدد اولویت مخاطره (RPN) محاسبه شده است.

بر این اساس مخاطرات A1 و C1 بالاترین عدد RPN را به خود اختصاص داده‌اند. لذا برای انجام اقدامات پیشگیرانه در اولویت قرار گرفته و اقداماتی به شرح زیر برای آن‌ها در نظر گرفته شده است.

ملاحظه می‌شود که با انجام اقدام پیشگیرانه، عدد شدت بهبودیافته و عدد اولویت مخاطره (RPN) بهبودیافته است.

این فرایند می‌تواند به‌طور مستمر روی شبکه کسب و کار اجرا و سطح مخاطره یا ریسک آن را پایین نگاه دارد.

نتیجه:

با توجه به اهمیت شبکه در کسب و کار، رویکردهای فراوانی برای تقویت و توسعه آن مورد تحقیق قرار گرفته و پیشنهاد شده است.

روش‌هایی که عمدتاً مبتنی بر مهارت‌های ارتباطی به‌ویژه هوش هیجانی هستند.

از سوی دیگر به دلیل شباهت شبکه‌های کارآفرینی به سیستم‌ها و مکانیزم‌های مکانیکی، ظرفیت‌های خوبی برای به‌کارگیری روش‌های مهندسی در بهبود آن وجود دارد که کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

یکی از این ابزارها، روش FMEA در تحلیل ریسک است.

در این روش، ضمن برشمردن مجموعه ریسک‌های شبکه، احتمال وقوع و شدت اثر آن مورد برآورد قرار گرفته و با محاسبه عدد اولویت ریسک‌ها (RPN)، آن‌ها را اولویت‌بندی می‌کند.

بر اساس آن، منابع موجود در کسب و کار (شامل هزینه و زمان) می‌تواند در مناسب‌ترین بخش شبکه، برای بهبود آن اختصاص یابد.

البته باوجود سادگی و کاربردی بودن روش تحلیل FMEA و فواید و منافع قابل‌ملاحظه و جذاب آن، به‌طورمعمول این تکنیک، فرایندی زمان‌بر است و نیازمند حضور خبرگان هر کسب و کار و صرف وقت توسط آن‌ها برای اجرای اثربخش آن است.

ازاین‌رو، مطالعات و تحقیقات تکمیلی موردنیاز است تا با به‌کارگیری روش‌های خلاقانه، مسئله سرعت عمل در این تکنیک را مورد حل‌وفصل قرار دهد.

نویسنده: جناب آقای سعید طالبی از دانش پذیران دوره چهارم تربیت کوچ حرفه‌ای کسب و کار ویدان